Wymioty u dziecka i dorosłych – przyczyny. Jak je łagodzić?

Wymioty polegają na gwałtownym pozbyciu się treści pokarmowej znajdującej się w żołądku. Zwykle kojarzone są z zatruciem pokarmowym lub niestrawnością. Wymioty są sygnałem ze strony przewodu pokarmowego o powstałych zaburzeniach, dlatego nie można ich lekceważyć. Jakie są przyczyny wymiotów? Co oznaczają wymioty u dziecka i jak sobie z nimi radzić. 

Wymioty – co o nich wiemy?

Wymioty najczęściej poprzedzają nudności, czyli niebolesna, nieodparta potrzeba zwymiotowania. Wymioty i nudności są ze sobą powiązane, jednak mogą także występować niezależnie od siebie. Nudności mogą być wywołane np. nieprzyjemnym zapachem, jednak konsekwencją tych doznań nie zawsze są wymioty.  

Wydobywanie się treści pokarmowej z przełyku lub żołądka bez odczuwania nudności, czyli ulewanie – bardzo często obserwowane u dzieci i najczęściej występujące wymioty u niemowląt. Zjawisko to w nomenklaturze medycznej nosi miano regurgitacji. Do ulewania dochodzi bez wysiłku i skurczów mięśni brzucha i klatki piersiowej. 

Za przekaźnictwo nerwowe procesu wymiotnego odpowiedzialne są nerwy przeponowe, które łączą się z przeponą, nerwy rdzeniowe – połączone z mięśniami brzucha oraz nerwy trzewne – biegnące do przełyku i żołądka. 

Objawy wymiotów:

·      bladość skóry;

·      zwiększona potliwość;

·      ślinotok;

·      przyśpieszony puls;

·      przyspieszony oddech.

Jak dochodzi do wymiotów?

Wymioty są poprzedzone fazą wstępną, która trwa od kilku minut, nawet do kilku godzin, podczas której dochodzi do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie tętna i częstotliwości oddechu. Dodatkowym objawem poprzedzającym odruch wymiotny jest wzmożona produkcja śliny. 

Wymioty są niezależną od woli reakcją trzewną i motoryczną, w której udział oprócz mięśni brzucha i klatki piersiowej bierze przepona, lecz nie są zaangażowane mięśnie międzyżebrowe. Wymioty wywołuje tzw. fala przeciwperystaltyczna. 

W trakcie wymiotów następuje:

·      rozluźnienie dna żołądka i dolnego zwieracza przełyku;

·      skurcz odźwiernika żołądka, który łączy żołądek z dwunastnicą;

·      wzrost gradientu ciśnień pomiędzy jamą brzuszną a klatką piersiową, co powoduje, wydostanie się treści pokarmowej z żołądka do przełyku;

·      wzrost ciśnienia wewnątrz klatki piersiowej, przez co dochodzi do wyrzucania treści pokarmowej przez usta;

·      odruchowe unoszenie się podniebienia miękkiego, co zabezpiecza, dostanie się wymiocin do jamy nosowej i gardła;

·      zamknięcie głośni i wstrzymanie oddechu uniemożliwia, przedostanie się treści do dróg oddechowych. 

Wymioty są naturalną, fizjologiczną odpowiedzią organizmu na czynniki zewnętrze o patologicznym wpływie na funkcjonowanie układu pokarmowego. Poprzez odbieranie bodźców na drodze receptorowej dochodzi do pozbycia się substancji, drobnoustrojów rozpoznanych jako niebezpieczne.

Wymioty – rodzaje bodźców

Wymioty pojawiają się w odpowiedzi na bodźce fizjologiczne i patologiczne. Fizjologiczne powstawanie wymiotów ma na celu ochronę organizmu przed szkodliwymi substancjami, które trafiły do przewodu pokarmowego np. w silnych zatruciach bakteryjnych. 

Wymioty o podłożu patologicznym są wywołane chorobami układu pokarmowego i innych organów ustroju. Szczególnie częste wymiotowanie może dawać sygnał o nieprawidłowościach pracy przewodu pokarmowego.

Odruch wymiotny jest kontrolowany przez ośrodek wymiotny, który jest położony w rdzeniu przedłużonym oraz może pochodzić ze strefy chemoreceptorowej, czyli być reakcją na określone bodźce. 

Wymioty mogą być wywołane przez:

·      Bodźce pochodzące z narządów jamy brzusznej;

·      Bodźce pochodzące od narządów klatki piersiowej (serca, płuc, opłucnej);

·      Bodźce z narządu przedsionkowego umiejscowionego w uchu wewnętrznym – odbieranie bodźców związanych z ruchem tzw. choroba lokomocyjna;

·      Bodźce z ośrodków korowych – bodźce organoleptyczne wywołane wrażeniami wzrokowymi, smakowymi i zapachowymi;

·      Bodźce ze strefy chemoreceptorowej – wymioty wówczas wywołane są przez substancje chemiczne, w toksyny pochodzenia bakteryjnego i leki m.in. digoksyny i opioidy.

Jak powstrzymać wymiotowanie u dziecka?

Wymioty nie są zwykle postrzegane jako stan zagrażający zdrowiu, tym bardziej życiu. Sytuacja staje się niebezpieczna wówczas, kiedy obserwuje się wymioty u niemowląt. Przede wszystkim należy zrozumieć, że wymioty u dziecka to najczęściej reakcja organizmu na pozbycie się substancji rozpoznanej jako niebezpieczna. Dzieci są dużo bardziej wrażliwe na bodźce wzrokowe, smakowe i zapachowe, dlatego zdarza się, że dziecko wymiotuje po jedzeniu. Czasami smak potrawy, konsystencja, wygląd i zapach przyprawia dziecko o mdłości, a przykładem może tu być, chociażby szpinak, na który większość dzieci źle reaguje. Podobnie odruch wymiotny u dziecka wywołują podroby jak np. wątróbka, będąca przecież bogactwem wartości odżywczych.

Wymioty u dziecka – przyczyny:

·      zapalenie błony śluzowej żołądka i jelit – infekcja wirusowa lub bakteryjna;

·      zatrucie pokarmowe;

·      alergie pokarmowe.

Jeżeli noworodek wymiotuje, świadczy to, że organizm broni się przed intruzem i w wyniku torsji usiłuje pozbyć się szkodliwej substancji z przewodu pokarmowego. Niepokój powinno wzbudzić wymiotowanie żółcią. Jeżeli dziecko dodatkowo ma gorączkę, przelewa się przez ręce, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. 

Co podać dziecku przy wymiotach?

Przede wszystkim należy zadbać o właściwy poziom nawodnienia i dostarczenie niezbędnej dawki elektrolitów, aby zapewnić sprawne funkcjonowanie gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu. Dotyczy to zarówno wymiotów u dzieci, jak i dorosłych. Gdy dziecko wymiotuje, dużo bardziej niebezpieczne będzie odwodnienie organizmu, niż samo pozbycie się treści pokarmowej z żołądka. Jeśli dziecko wymiotuje w nocy, trzeba zadbać o odpowiednie ułożenie ze względu na ryzyko zadławienia. Mimo wszystkich mechanizmów wypracowanych przez organizm w celu zabezpieczenia dróg oddechowych podczas pozbywania się treści pokarmowej z żołądka warto zadbać o bezpieczną pozycję, gdy dziecko wymiotuje. 

Co podać dziecku przy wymiotach? 

·      woda, może być smakowa, ze względu na lepszą tolerancję przez dziecko;

·      preparat zawierający elektrolity;

·      jedzenie można podać dopiero po całkowitym ustąpieniu objawów.

Warto zaznaczyć, że wymioty u dziecka obciążają nie tylko przewód pokarmowy dziecka, ale też cały organizm. W związku z tym, o ile dziecko wykazuje łaknienie należy wprowadzać lekkostrawne posiłki w postaci zblendowanych zupek, kaszek, kleików, czyli pokarmy o płynnej konsystencji. Podczas wymiotów dziecko traci dużo energii, wobec tego wymaga regeneracji, aby w pełni wrócić do sił. Strawienie stałego pokarmu może być dla dziecka niepotrzebnym obciążeniem. 

W wyniku wymiotów dochodzi także do podrażnienia błony śluzowej przewodu pokarmowego, dlatego nie należy podawać mocno przyprawionych, pikantnych dań o wyrazistym smaku. Warto też zwrócić uwagę na temperaturę posiłku, najlepiej, jeśli danie będzie serwowane w temperaturze pokojowej. 

Wymioty – przyczyny 

Wymioty, o ile nie są to epizodyczne zatrucia wywołanie np. niewłaściwą obróbką termiczną mięsa, czy zainfekowanym pożywieniem mogą wskazywać na występowanie chorób układu pokarmowego. 

Wymioty mogą być też spowodowane przyjmowaniem leków, głównie cytostatyki to grupa farmaceutyków, które powodują u pacjentów nudności i wymioty. Nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), diuretyków, antybiotyków może dawać symptomy z przewodu pokarmowego w postaci wymiotów. 

Leki stosowane w chemioterapii mogą dawać bodźce wymiotne, które są przekazywane poprzez ośrodkowe i obwodowe drogi nerwowe. Chemioterapeutyki indukują wymioty ostre lub opóźnione, co zależy od tolerancji pacjenta na zastosowanie leku. 

Zatrucie toksynami m.in. grzybami lub wywołane nadmiernym spożyciem alkoholu to bardzo częsta przyczyna dolegliwości żołądkowych, nudności i wymiotów. Dodatkowo obserwowany jest silny ból głowy, suchość w ustach i wzmożone pragnienie. Mogą występować drgawki, uczucie zimna i obniżenie nastroju. 

W jakich chorobach mogą występować wymioty?

·      choroby przewodu pokarmowego i otrzewnej – nieżyt żołądka, nieżyt jelit, zatrucie pokarmowe, niedrożność jelit;

·      choroby ośrodkowego układu nerwowego – guzy mózgu, depresja, jadłowstręt psychiczny, bulimia;

·      choroby układu hormonalnego – choroby tarczycy i przytarczyc, choroba Addisona;

·      choroby metaboliczne – kwasica ketonowa, mocznica.

Nudności i wymioty bardzo często występują u kobiet ciężarnych, szczególnie w pierwszym trymestrze ciąży. Nie stanowią one zagrożenie dla matki i dziecka, jednak tak jak przy wszystkich innych epizodach należy zwrócić szczególną uwagę na nawodnienie organizmu i dostarczenie niezbędnej dawki elektrolitów. Uporczywe wymioty mogą doprowadzić do odwodnienia a nawet hospitalizacji.

Postępowanie terapeutyczne to objawowe leczenie wymiotów. Obok zabezpieczenia równowagi wodno-elektrolitowej mogą zostać zastosowane leki przeciwwymiotne i regulujące funkcje przewodu pokarmowego. 

Lek. Michał Dąbrowski