Nadmierna senność — przyczyny. Co oznacza, z czego może wynikać?
Nadmierna senność i uczucie przewlekłego zmęczenia pojawiające się w ciągu dnia nie tylko zaburzają codzienne funkcjonowanie i wykonywanie obowiązków, ale przede wszystkim mogą świadczyć o zaburzeniach natury hormonalnej, metabolicznej, neurologicznej lub psychicznej. Jakie mogą być przyczyny nadmiernej senności?
Nadmierna senności, a choroby przewlekłe
Nadmierna senność, inaczej hipersomnia jest dużym problemem społecznym w krajach wysokorozwiniętych. Najczęstsza przyczyna nadmiernej senności to niedobór snu lub niewłaściwa higiena snu zaburzająca nocną regenerację.
Nadmierna senność może towarzyszyć również niektórym chorobom o charakterze przewlekłym.
- Nadmierna senność, a cukrzyca.
Cukrzyca jest chorobą metaboliczną związaną z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Częstym zjawiskiem są nagłe skoki cukru we krwi. Szczególnie niebezpieczne są gwałtowne spadki stężenia glukozy wywołujące hipoglikemię, której towarzyszy nadmierna senność, a w skrajnych przypadkach może dojść do utraty przytomności. U pacjentów z cukrzycą lub insulinoopornością często występuje senność po jedzeniu. Spożycie produktów węglowodanowych o wysokim indeksie glikemicznym skutkuje szybkim wzrostem glukozy. Reakcją organizmu jest gwałtowny wyrzut insuliny w celu obniżenia glikemii, co powoduje senność po posiłku.
U chorych na cukrzycę obserwuje się również takie objawy jak zwiększone pragnienie i związany z nim częstomocz. Nocne wybudzenia powodują uczucie zmęczenia w ciągu dnia oraz nadmierną senność.
- Nadmierna senność, a tarczyca.
Zaburzenia gospodarki hormonalnej, szczególnie te wywołujące niedoczynność tarczycy mogą powodować nadmierną senność i ciągłe uczucie zmęczenia w ciągu dnia. Hormony produkowane przez tarczycę, czyli trójjodotyronina i tyroksyna są między innymi odpowiedzialne za regulację metabolizmu. W przypadku niskiego stężenia hormonów część procesów ulega zahamowaniu, a u pacjenta obserwuje się przyrost masy ciała, ciągłe uczucie chłodu, ciągłe zmęczenie, obniżony nastrój i nadmierną senność.
- Nadmierna senność, a niedokrwistość.
Osoby, u których występuje niski poziom parametrów czerwonokrwinkowych, bardzo często narzekają na permanentne zmęczenie, któremu towarzyszy nadmierna senność w ciągu dnia. Zaburzenie wytwarzania czerwonych krwinek ma wpływ na natlenowanie krwi, krążącej w ustroju i tym samym dystrybucję tlenu do komórek. Niedotleniony organizm daje oznaki osłabienia i u tych osób występuje duża senność w ciągu dnia. Niedokrwistość jest najczęściej konsekwencją niedoborów żelaza, kwasu foliowego oraz witaminy B12. Ryzykiem obciążone są głównie osoby na diecie wegańskiej i niedoborowej wegetariańskiej. Niedokrwistość jest także diagnozowana w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz chorobie Leśniowskiego-Crohna.
Nadmierna senność, a pierwotne zaburzenia snu
Diagnozując przyczynę nadmiernej senności, w pierwszej kolejności należy wyeliminować naturalne przyczyny senności związane z zaburzeniem rytmu dobowego. Zbyt krótki sen lub niewłaściwe warunki nocnej regeneracji obciążają organizm i powodują uczucie ciągłego zmęczenia.
Dużo trudniej rozpoznać nadmierną senność, która jest objawem pierwotnych zaburzeń snu występującą w takich schorzeniach jak zespół obturacyjnego bezdechu sennego, narkolepsja, czy zespół niespokojnych nóg.
W celu rozpoznania tych zaburzeń, których efektem jest nadmierna senność, należy przeprowadzić specjalistyczną diagnostykę, a najbardziej pożądane badania to polisomnograficzne oraz test wielokrotnej latencji snu.
Nadmierna senność, a zespół obturacyjnego bezdechu sennego.
Zespół obturacyjnego bezdechu sennego to zaburzenia oddychania związane z powtarzającymi się epizodami niedrożności górnych dróg oddechowych. W trakcie snu osoba dotknięta problemem bardzo głośno chrapie. Dodatkowo pojawiają się przerwy w oddychaniu lub spłycony oddech. Objawy nasilają się w pozycji snu na plecach, po spożyciu alkoholu oraz przyjęciu leków uspokajających lub nasennych. U większości chorych dochodzi do wielokrotnych, gwałtownych wybudzeń, którym towarzyszy duszność, dezorientacja i uczucie lęku. W ciągu dnia osoby cierpiące na zespół obturacyjnego bezdechu sennego odczuwają zmęczenie i nadmierną senność. Często mają miejsce niekontrolowane zaśnięcia podczas wykonywania monotonnych czynności, takich jak oglądanie telewizji, czytanie, a nawet prowadzenie samochodu, co czyni to schorzenie wyjątkowo niebezpiecznym. Dodatkowo zaburzenie snu i nadmierna senność powodują upośledzenie funkcji kognitywnych. U chorego obserwuje się zaburzenia pamięci świeżej, obniżenie koordynacji ruchowo-wzrokowej, rozdrażnienie i upośledzenie koncentracji.
Nadmierna senność, a narkolepsja
Narkolepsja to schorzenie wywołane uszkodzeniem neuronów znajdujących się w bocznych częściach podwzgórza. Patogeneza tej choroby nie jest do końca wyjaśniona. U jej podłoża mogą leżeć zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe.
Objawy narkolepsji to:
· nadmierna senność w ciągu dnia z napadowym zasypianiem;
· zaburzenia snu fazy REM;
· omamy przysenne;
· katapleksje wywołane gwałtownym obniżeniem napięcia mięśniowego przy wystąpieniu silnych emocji.
Rozpoznanie narkolepsji następuje na podstawie stwierdzenia u pacjenta kilku z wyżej wymienionych objawów towarzyszących nadmiernej senności. Przewlekła senność i katapleksja to osiowe objawy, które pojawiają się jako pierwsze. Pozostałe z nich mogą występować podczas innych schorzeń związanych z zaburzeniami snu.
Porażenie przysenne występuje najczęściej u dzieci i młodzieży i jest efektem zbyt małej ilości snu. Epizody snu, które zwykle trwają od kilku minut do pół godziny, mogą być poprzedzone takimi objawami jak: pieczenie oczu, mroczki, czy efekt podwójnego widzenia.
Nadmierna senność, a zespół niespokojnych nóg
Zespół niespokojnych nóg jest zaburzeniem, które prowadzi do obniżenia jakości życia. Ze względu na nieefektywną regenerację nocną dochodzi do odczuwania nadmiernej senności w ciągu dnia.
Podstawowy objaw zespołu niespokojnych nóg to pojawiająca się wieczorem silna potrzeba poruszania dolnymi kończynami. Objawy ustępują w trakcie aktywności fizycznej. Przyczyna zaburzenia nie jest do końca poznana, ale prawdopodobnie wynika z zaburzeń transmisji dopaminergicznej.
Pojawiające się zwykle wieczorem, podczas spoczynku symptomy uniemożliwiają osobie dotkniętej schorzeniem zaśnięcie. Okresowe ruchy kończyn podczas snu powodują wybudzenie i uniemożliwiają wejście w głębokie fazy snu, przez co pacjent odczuwa deficyt nocnej regeneracji, a w ciągu dnia dopada go zmęczenie, nadmierna senność i problemy z koncentracją. U tych osób częściej odnotowuje się zaburzenia depresyjne i lękowe.
Nadmierna senność, a choroby psychiczne
Nadmierna senność może być jednym z objawów towarzyszących depresji. Dlatego istotne jest diagnozowanie pod kątem zdrowia psychicznego pacjentów, u których problemem jest nadmierna senność. Objawy zwykle ustępują po podaniu leków przeciwdepresyjnych z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny.
Z drugiej strony w innych zaburzeniach psychicznych takich jak schizofrenia, czy zaburzenia lękowe podstawą leczenia są grupy leków, w szczególności są to benzodiazepiny, których efektem ubocznym jest właśnie nadmierna senność.
Nadmierna senność w ciągu dnia odbija się negatywnie na codziennym funkcjonowaniu i obniżają jakość, życia na polu zawodowym i społecznym. Ciągłe zmęczenie wywołane brakiem właściwej regeneracji obniża koncentrację, jasność umysłu i zdolności poznawcze. Niekontrolowane zaśnięcie podczas wykonywania monotonnych czynności może wręcz zagrażać zdrowiu i życiu pacjenta.
Profilaktyka zdrowego snu jest niezwykle istotna dla nocnej regeneracji i ogranicza ryzyko nadmiernej senności w ciągu dnia. Warto wobec tego zadbać o całkowite zaciemnienie sypialni, odpowiednią temperaturę pomieszczenia i całkowitą ciszę. Dodatkowo przed snem należy ograniczyć działanie niebieskiego światła emitowanego przez urządzenia elektroniczne. Ważna jest także pora spoczynku (nie później niż 22.00-23.00) oraz długość snu, która optymalnie powinna wynosić 8 godzin.
lek. Michał Dąbrowski