Nadciśnienie tętnicze – przyczyny, objawy, leczenie, dieta

Nadciśnienie tętnicze (łac. Hypertensio arterialis) to dysfunkcja układu krążenia, która jest najczęściej wskazywanym czynnikiem ryzyka występowania chorób układ sercowo-naczyniowego takie jak zawał mięśnia sercowego, czy udar mózgu. Objawy nadciśnienia tętniczego nie są jednoznaczne, dlatego wysokie ciśnienie może pozostać długo niezdiagnozowane. Jakie są przyczyny wysokiego ciśnienia krwi?

Ciśnienie tętnicze – co to jest?

Ciśnienie tętnicze to parametr, określający ciśnienie, jakie krew wywiera na ściany tętnic. Zależy od pracy serca, sprężystości ścian tętnic oraz objętości i gęstości krwi. Wynik pomiaru ciśnienia tętniczego zapisuje się jako stosunek ciśnienia maksymalnego, czyli skurczowego do ciśnienia minimalnego, czyli rozkurczowego. Mierzone jest w milimetrach słupa rtęci (mm Hg).

Ciśnienie tętnicze krwi nie jest wartością stałą. Obniża się podczas snu i wzrasta po przebudzeniu. Ciśnienie jest tym wyższe, im bardziej wytężona jest praca serca i większa jest objętość krwi przepływającej przez naczynia oraz mniejsza średnica naczyń, przez które przepływa krew. Ciśnienie tętnicze wzrasta podczas wysiłku fizycznego, stresu i lęku oraz podczas stosowania używek takich jak alkohol, papierosy, kawa.

W regulacji ciśnienia biorą udział: serce, układ nerwowy, układ hormonalny i nerki.

Nadciśnienie tętnicze jest to podwyższone ciśnienie krwi w układzie tętniczym krążenia dużego.

Wartości pożądane u poszczególnych osób zależą od wieku oraz poziomu i profilu całkowitego ryzyka sercowo-naczyniowego.

W zależności od przyczyn powstawania wyróżnia się:

· Nadciśnienie tętnicze pierwotne (powyżej 90% przypadków);

· Nadciśnienie tętnicze wtórne.

Nadciśnienie tętnicze pierwotne

Nadciśnienie tętnicze pierwotne to trwałe podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi spowodowane czynnikami genetycznymi lub środowiskowymi. Często trudno ustalić jednoznaczną przyczynę wysokiego ciśnienia krwi.

Istotną rolę w powstawaniu nadciśnienia tętniczego odgrywają:

· układ renina – angiotensyna – aldosteron (RAA);

· układ współczulny;

· peptydy natriuretyczne;

· prostacyklina;

· tlenek azotu;

· endoteliny.

Układ renina – angiotensyna – aldosteron kontroluje napięcie mięśni gładkich naczyń oraz wpływa na równowagę wodno-elektrolitową organizmu. Zwiększona aktywność RAA powoduje podwyższenie napięcia mięśni gładkich naczyń tętniczych. Dodatkowo dochodzi do zmniejszenia wydalania jonu sodowego i wody wraz z moczem, przy równoczesnym zwiększeniu wydalania jonu potasowego. Oba te procesy mają wpływ na podwyższenie ciśnienia tętniczego.

Renina jest enzymem proteolitycznym. Głównym miejscem jej powstawania są komórki ziarniste aparatu przykłębuszkowego nerek.

Aldosteron jest najsilniej działającym z naturalnych mineralokortykosteroidów, nasila zwrotne wchłanianie sodu (a co za tym idzie wody) w kanaliku nerkowym dystalnym i równocześnie zwiększa wydalanie jonów potasu. Aldosteron wpływa także pośrednio na ciśnienie tętnicze przez zwiększenie objętości krwi krążącej oraz nasilenie presyjnego działania amin katecholowych. Ponadto powoduje on wzrost napięcia ściany naczyń obwodowych wskutek powiększenia wewnątrzkomórkowej zawartości jonów sodowych.

Nadciśnienie tętnicze wtórne

Nadciśnienie tętnicze wtórne powstaje w wyniku występowania innych chorób przewlekłych. Występuje rzadziej niż nadciśnienie tętnicze pierwotne.

Przyczyny nadciśnienia tętniczego wtórnego:

· choroby nerek – miąższowe i naczyniowe, guzy wydzielające w nadmiarze reninę, zespół pierwotnej retencji sodu m.in. zespół Gordona;

· choroby endokrynne – hiperaldosteronizm pierwotny, guz chromochłonny, zespół Cushinga, nadczynność lub niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, akromegalia;

· stan przedrzucawkowy lub rzucawka;

· silny stres powstały m.in. w wyniku oparzeń, zespół bezdechu sennego, hipoglikemia, alkoholowy zespół abstynencyjny;

· zwężenie cieśni aorty (koarktacja aorty);

· skutki uboczne niektórych leków;

· substancje toksyczne i psychoaktywne (metale ciężkie, narkotyki).

Nadciśnienie tętnicze – objawy

Objawy nadciśnienia tętniczego nie są jednoznaczne, w związku z tym istnieje wiele przypadków nieleczonego wysokiego ciśnienia. Niezbędne są profilaktyczne, kontrolne pomiary ciśnienia tętniczego, w celu wczesnego wykrycia nieprawidłowości i ograniczenia ryzyka powikłań lub następstw nadciśnienia tętniczego.

Objawy nadciśnienia tętniczego:

· bóle głowy (pulsujące);

· zaburzenia sensoryczne;

· zaburzenia widzenia;

· szumy w uszach;

· bóle w klatce piersiowej;

· przyspieszona akcja serca;

· uczucie duszności;

· nadmierna potliwość;

· uderzenia gorąca;

· zaczerwienienie na twarzy;

· szybka męczliwość;

· nudności;

· uczucie niepokoju;

· zaburzenia snu.

Nieleczone nadciśnienie tętnicze może prowadzić do wystąpienia innych schorzeń, wówczas objawy przybierają na sile, a ryzyko incydentów kardiologicznych gwałtownie wzrasta.

Nadciśnienie tętnicze – jak rozpoznać?

Wysokie ciśnienie krwi stwierdza się na podstawie pomiarów gabinetowych, wykonanych podczas przynajmniej dwóch różnych wizyt. Ciśnieniomierz to urządzenie wykorzystywane do pomiaru ciśnienia tętniczego musi posiadać certyfikat dokładności i spełniać normy Unii Europejskiej.

Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego następuje wówczas kiedy wartości ciśnienia skurczowego są wyższe lub równe 140 mm Hg, a rozkurczowego 90 mm Hg. Diagnozę należy potwierdzić, przeprowadzając automatyczną rejestrację ciśnienia lub dokonując domowych pomiarów w określonych godzinach i odstępach czasowych. Bardzo wysokie ciśnienie skurczowe (≥180) i wysokie ciśnienie rozkurczowe (≥110) daje podstawy do rozpoznania nadciśnienia tętniczego w trakcie pierwszej konsultacji lekarskiej.

Pacjent, u którego rozpoznano nadciśnienie tętnicze, jest kierowany na szereg badań klinicznych obejmujących dokładny wywiad medyczny, badanie przedmiotowe, uzasadnione medycznie testy laboratoryjne i badania diagnostyczne. Dzięki temu można ocenić występowanie innych czynników ryzyka chorób układu krążenia oraz ustalić przyczyny wysokiego ciśnienia tętniczego. Dodatkowo należy sprawdzić, czy nie doszło do powikłań narządowych i innych chorób, które mogą współwystępować wraz z nadciśnieniem tętniczym jak np. choroby nerek lub cukrzyca.

Ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego zwiększają: wysokie spożycie sodu, nadmierne spożycie alkoholu, palenie papierosów, otyłość (zwłaszcza brzuszna), niska aktywność fizyczna, stres psychiczny.

Normy ciśnienia tętniczego i klasyfikacja nadciśnienia:

· optymalne <120/<80 mm Hg;

· prawidłowe 120-129/80-84 mm Hg;

· wysokie prawidłowe 130-139/85-89 mm Hg;

· nadciśnienie tętnicze 1. stopnia 140-159/90-99 mm Hg;

· nadciśnienie tętnicze 2. stopnia 160-179/100-109 mm Hg;

· nadciśnienie tętnicze 3. stopnia ≥180/≥110 mm Hg;

· izolowane nadciśnienie skurczowe ≥140/<90 mm Hg.

Nadciśnienie tętnicze – czynniki ryzyka

Nadciśnienie tętnicze zwykle występuje wraz z czynnikami współistniejącymi, które rzutują na ryzyko chorób układu krążenia. To właśnie obecność owych czynników pogłębia stan chorobowy pacjenta z nadciśnieniem tętniczym i na tej podstawie ustala się strategię leczenia.

Czynniki ryzyka:

1. Płeć – nadciśnienie częściej występuje u mężczyzn.

2. Wiek – mężczyźni > 55 r.ż., kobiety > 65 r.ż.

3. Ciśnienie tętna – u osób starszych.

4. Zaburzenia lipidowe – podwyższony cholesterol całkowity i frakcja LDL, obniżona frakcja HDL i przekroczona norma trójglicerydów.

5. Zaburzenia gospodarki cukrowej – podwyższona glukoza na czczo i nieprawidłowy wynik próby obciążenia glukozą.

6. Cukrzyca.

7. Otyłość – szczególnie brzuszna z wysokim poziomem tłuszczu trzewnego otaczającego narządy wewnętrzne.

8. Subkliniczne uszkodzenia narządów.

9. Zmiany narządowe m.in. pogrubienie ściany tętnicy szyjnej, elektrokardiograficzne cechy przerostu lewej komory serca (LVH).

10. Choroby sercowo-naczyniowe w wywiadzie rodzinnym.

11. Choroby nerek m.in. przewlekła choroba nerek, albuminuria.

12. Jawne choroby układu krążenia m.in. choroby naczyniowo-mózgowe, choroby sercowo-naczyniowe, niewydolność serca, objawowa choroba tętnic obwodowych, zaawansowana retinopatia.

Zagrożenie powikłań w związku z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym jest wyższe u osób, u których występuje relatywnie więcej czynników ryzyka.

Nadciśnienie tętnicze – wpływ na organizm

Nadciśnienie tętnicze ma negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu.

Wpływ nadciśnienia tętniczego na organizm:

· Naczynia krwionośne - ściany tętnic ulegają pogrubieniu z jednoczesnym zwężeniem światła naczynia. Uszkodzeniu ulega wewnętrzna ściana tętnic, na której gromadzą się złogi zwane blaszkami miażdżycowymi. Osłabieniu ulega ściana aorty, co stanowi niebezpieczeństwo powstania tętniaka.

· Serce - podstawową zmianą narządową jest przerost lewej komory serca.

· Mózg – wysokie ciśnienie może prowadzić do incydentów takich jak udar krwotoczny lub niedokrwienny mózgu.

· Oczy – dochodzi do zmian naczyniowych w tylnej części oka.

· Nerki – ulegają uszkodzeniu, gdyż zaburzona zostaje zdolność nerek do regulowania gospodarki wodno-elektrolitowej.

Leczenie nadciśnienia tętniczego

Nadciśnienie tętnicze, jeżeli zostanie rozpoznane przez lekarza, powinno być uregulowane farmakologicznie. Biorąc jednak pod uwagę czynniki ryzyka, które mogą modulować wysokie ciśnienie, warto zadbać przy tym o leczenie niefarmakologiczne, związane przede wszystkim ze zmianą stylu życia. Wpływ odpowiedniej diety, aktywności fizycznej i ograniczenie używek skutecznie obniży ryzyko wystąpienia incydentów kardiologicznych. Jednak należy podkreślić, że u osób z nadciśnieniem, obciążonych współistnieniem czynników ryzyka oraz wywiadem rodzinnym zmiana stylu życia jest dopełnieniem farmakoterapii.

W nadciśnieniu tętniczym – leczenie niefarmakologiczne obejmuje poniższe aspekty.

1. Nadciśnienie tętnicze – dieta.

Dieta przy nadciśnieniu tętniczym powinna wpływać zarówno na poprawę parametrów diagnostycznych, jak i na normalizację masy ciała. Dieta na wysokie ciśnienie powinna zakładać obniżenie spożycia soli do 5 g/dobę. Bardzo dobrze sprawdzi się dieta śródziemnomorska lub dieta DASH. W menu powinny pojawiać się w dużych ilościach warzywa i owoce, chude mięso, ryby oraz źródła nienasyconych kwasów tłuszczowych (oliwa z oliwek, awokado, olej z wiesiołka, ogórecznika, olej lniany). Źródłem węglowodanów powinno być pieczywo razowe, pełnoziarniste kasze i ryż. Ograniczeniu podlegają nasycone kwasy tłuszczowe (smalec, słonina, tłuste mięso, olej kokosowy). Z diety powinny zostać wyeliminowane cukry proste zawarte w słodyczach, wyrobach cukierniczych i białym pieczywie. Do picia woda, kawa i herbata, z ograniczeniem słodzonych napojów.

2. Nadciśnienie tętnicze - aktywność fizyczna.

Aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności to ważny element zdrowego stylu życia. Regularne ćwiczenia będą pozytywnie wpływały na obniżenie ciśnienia tętniczego. Dodatkowo trening przyczyni się do utraty nadmiaru tkanki tłuszczowej i ograniczy ryzyko występowania otyłości. Poprawi także dotlenienie i odżywienie tkanek oraz przyczyni się do szybszego pozbycia zbędnych produktów przemiany materii.

3. Nadciśnienie tętnicze - ograniczenie używek.

Używki takie jak alkohol, papierosy, mocna kawa i herbata, które powodują przyspieszenie akcji serca i wzrost ciśnienia tętniczego. Ograniczenie ich spożycia przyczyni się do zmniejszenia ryzyka chorób i incydentów kardiologicznych.

Lek. Michał Dąbrowski