Gorączka reumatyczna – przyczyny, leczenie

Gorączka reumatyczna jest chorobą rozwijającą się na skutek zakażeń bakteryjnych paciorkowcami z grupy A. Oznacza to, że jest ona częstym powikłaniem po anginie i płonicy. Choroba najczęściej atakuje dzieci pomiędzy 10 a 12 rokiem życia. Jej leczenie jest niezbędne i bardzo ważne. W przypadku braku terapii gorączka reumatyczna może wywołać poważne uszkodzenia serca. Poznaj przyczyny, objawy i metody leczenia gorączki reumatycznej.

Czym jest gorączka reumatyczna?

Gorączka reumatyczna to choroba ogólnoustrojowa wielonarządowa o podłożu autoimmunologicznym. Rozwija się u osób po przebytych zakażeniach gardła paciorkowcami. Charakter gorączki reumatycznej jest wielonarządowy. Oznacza to, że zmiany patologiczne mogą dotknąć wielu narządów np. serca, stawów, skóry, ośrodkowego układu nerwowego. Choroba najczęściej atakuje dzieci – z każdym rokiem życia ryzyko zachorowania na gorączkę reumatyczną spada. Najczęściej atakuje ona wiosną i jesienią, co łączy się z tym, że wtedy najłatwiej o infekcje bakteryjne.

W Polsce gorączka reumatyczna występuje rzadko. Statystyki wskazują, że pojawia się ona z częstotliwością 0,5/100 000 przypadków. Najwięcej chorych odnotowuje się natomiast w krajach rozwijających się.

Przyczyny gorączki reumatycznej

Jako przyczyny gorączki reumatycznej podaje się zakażenia gardła paciorkowcem grupy A. Bakterie te wytwarzają toksyny w stosunku, do których organizm produkuje odpowiednie przeciwciała. U niektórych osób przeciwciała te mogą wchodzić w reakcje z innymi elementami tkanek serca, skóry, stawów lub mózgu i prowadzić do uszkodzenia. Gorączka reumatyczna najczęściej pojawia się jako powikłanie po anginie, szkarlatynie, rzadziej płonicy.

Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na gorączkę reumatyczną są:

• Genetyka – wskazuje się, że prawdopodobnie istnieją predyspozycje do rozwoju reakcji krzyżowej przeciwciała przeciw paciorkowych z elementami tkanek organizmu gospodarza; mówiąc prościej, w organizmie mają występować białka, podobne do elementów toksyn paciorkowych i to one stają się celem ataków przeciwciał;
• Złe warunki socjoekonomiczne – na rozwój gorączki reumatycznej wpływa brak higieny, niedobory żywieniowe, złe warunki mieszkaniowe, ciężka praca fizyczna, brak dostępu do antybiotyków; sprawia to, że gorączka reumatyczna jest chorobą, która często atakuje mieszkańców krajów rozwijających się.

Objawy gorączki reumatycznej

Objawy gorączki reumatycznej rozpoznaje się na podstawie kryteriów Jonesa. Zgodnie z nimi pojawiają się symptomy duże i małe. Aby lekarz mógł potwierdzić diagnozę gorączki reumatycznej, muszą jednocześnie być spełnione dwa kryteria duże lub jedno duże i dwa małe. Kryteria Jonesa to:

• Duże: wędrujące zapalenie stawów (bóle stawów), zapalenie serca, guzki podskórne, rumień obrączkowaty, pląsawica Sydenhama, zaburzenia emocjonalne, natręctwa, nadpobudliwość;
• Małe: gorączka, bóle stawów, zwiększone OB, wysoki poziom leukocytów, przebyty rzut choroby reumatycznej, wzrost miana ASO (powyżej 200 jednostek), obecność białek ostrej fazy.

Należy tu jednak zaznaczyć, że typowymi objawami klinicznymi choroby jest: gorączka, ból gardła, powiększenie i bolesność węzłów chłonnych. Pierwsze objawy pojawiają się po ok. 3 tygodnie po ustąpieniu infekcji bakteryjnej i trwają 4-6 tygodni. Później symptomy gorączki reumatycznej ustępują, ale w każdej chwili może wystąpić następny rzut. Nawroty choroby najczęściej występują w pierwszych 2 latach od pierwszego zachorowania. Należy zaznaczyć, że z każdym kolejnym nawrotem gorączki zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań sercowych.

Leczenie gorączki reumatycznej

Leczenie gorączki reumatycznej jest bardzo ważne. Wynika to z tego, że jest ona jedną z głównych przyczyn nabytych wad serca u dzieci i młodych osób. Podstawą leczenia jest potwierdzenie diagnozy. W tym celu konieczne jest udokumentowanie, że doszło do zakażenia paciorkowcem w przeszłości. W tym celu oznacza się miano przeciwciał przeciw streptolizynie we krwi (ASO). Wskazane badania to także markery stanu zapalnego (OB. I CRP), morfologia krwi.

Gorączkę reumatyczną leczy się antybiotykami. Chorym podaje się przede wszystkim penicylinę. Wdrażana jest też kuracja objawowa, która polega na ograniczaniu aktywności fizycznej, zapewnienie ciepła i spokoju, a także przyjmowanie leków z grupy niesteroidowych przeciwzapalnych. W przypadku ciężkich rzutów choroby stosuje się kortykosteroidy. Istotną rolę w kuracji odgrywa też dieta. Rekomendowany jest jadłospis lekkostrawny, ale zapewniający dużą ilość białka oraz witamin.

W wielu przypadkach leczenie gorączki reumatologicznej wymaga hospitalizacji, ponieważ mogą wystąpić groźne powikłania ze strony serca. U chorego zachodzi więc konieczność monitorowania czynności serca i podjęcia odpowiednich działań w przypadku wystąpienia zaburzeń rytmu lub objawów niewydolności krążenia. Jeśli w trakcie trwania gorączki reumatycznej nie dojdzie do zapalenia mięśnia sercowego, to choroba przybiera łagodną postać. Leczenie w zależności od przebiegu i zmian towarzyszących gorączce reumatycznej może trwać od 6. do 12. tygodni.

Przy częstych nawrotach gorączki reumatycznej, zalecane jest usunięcie ognisk, które mogą być potencjalnym źródłem infekcji paciorkowej. Najczęściej oznacza to usunięcie migdałków lub ewentualną ekstrakcję zębów. W ramach profilaktyki stosuje się również długotrwałe stosowanie penicyliny o przedłużonym działaniu w postaci wstrzyknięć domięśniowych co 4 tygodnie lub penicyliny V przyjmowanej doustnie dwa razy dziennie. Leczenie zapobiegawcze jest długotrwałe, prowadzone do 5 lat od wystąpienia ostatniego ataku gorączki reumatycznej, a w wybranych przypadkach nawet dłużej. 

lek. Michał Dąbrowski