Ból zatok – poznaj przyczyny bólu i metody leczenia

Czujesz ból, który nasila się przy poruszaniu głową? Zmagasz się z katarem? Pojawiło się uczucie rozpierania w okolicy czoła i policzków? Najprawdopodobniej zachorowałeś na zapalenie zatok. Jest to uciążliwa dolegliwość, z którą każdego roku zmaga się co 10. Polak. Ból zatok może spowodować, że nie będziesz w stanie wykonywać podstawowych obowiązków. Jakie są jego przyczyny i jak należy go leczyć?

Objawy zapalenia zatok

Zatoki to puste przestrzenie znajdujące się w twarzoczaszce. Są one połączone z jamą nosową i rozmieszczone symetrycznie wokół nosa i oczu. W zależności od położenia wyróżnia się:

zatoki czołowe – nad oczami,
zatoki sitowe – między oczami,
zatoki szczękowe – pod policzkami,
zatoki klinowe – w środku czaszki.

Ze względu na to, jak długo trwa stan zapalny zatok, wyróżniamy:

Ostre zapalenie zatok – towarzyszą mu objawy typowe dla przeziębienia i nie ustępują one przez ponad 10 dni. Oznaki są nasilone – pojawia się gorączka, ropna wydzielina w nosie w bardzo dużej ilości, obrzęk tkanek wokół oczu i ból głowy. Objawy przeziębienia mogą najpierw ustąpić, by powrócić wraz z pogorszeniem się stanu ogólnego pacjenta. Według statystyk medycznych co 3. Polak przeszedł co najmniej raz w życiu ostre zapalenie zatok.
Przewlekłe zapalenie zatok – objawy utrzymują się powyżej 12 tygodni i nie ustępują w tym czasie.
Podostre zapalenie zatok – objawy utrzymują się od 4 do 8 tygodni.
Nawracające zapalenie zatok – mówimy o nim, jeśli zmagasz się z tą infekcją co najmniej 4 razy do roku.

Zatoki przynosowe spełniają kilka funkcji:

Ogrzewają i oczyszczają powietrze, które przepływa przez górne drogi oddechowe.
Są przestrzeniami rezonansowymi dla głosu.
Zmniejszają ciężar twarzoczaszki.

Jak dochodzi do zapalenia zatok przynosowych? Jest to efekt blokady naturalnych ujść zatok. Gdy zaburzone są czynności gruczołów śluzowych, wydzielina staje się gęsta, zaczyna zalegać w zatokach, co prowadzi do rozwoju zakażenia.

Możliwe objawy chorych zatok to:

ból głowy,
ból twarzy,
obrzęk powiek i okolic oczu,
wydzielina z nosa,
gorączka,
brak apetytu,
uczucie rozbicia, złe samopoczucie,
zmniejszone poczucie węchu i smaku,
kaszel,
chrząkanie.

Kaszel od zatok pojawia się dlatego, gdyż po gardle spływa wydzielina. Z tego samego powodu możesz też chrząkać. Duża ilość wydzieliny jest bardzo częstym objawem infekcji. Może być ona przeźroczysta, jeśli przyczyną infekcji są wirusy, lub ropna, jeśli są nią bakterie. Specjaliści twierdzą, że 7 na 10 przypadków bólu głowy, który uznany został za migrenowy w rzeczywistości wynika z chorób zatok.

Jeśli chodzi o przyczyny infekcji zatok, to wśród nich należy wymienić:

bakterie (np. Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis), wirusy (np. rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy) i grzyby,
nierozpoznaną lub źle leczoną alergię,
przewlekłe podrażnienie błony śluzowej,
krzywą przegrodę nosową,
próchnicę,
przerost migdałków.

Czynniki sprzyjające nawrotom zapalenia zatok:

Anatomiczne – skrzywienie przegrody nosowej czy odmienność budowy anatomicznej bocznej ściany jamy nosowej.
Morfologiczne – guzy jamy nosowej, polipy nosa, przerost migdałka gardłowego.
Obrzękowe – nieżyt polekowy czy naczynioruchowy, alergia, zakażenie, zaburzenia hormonalne.
Urazowe – urazy mechaniczne, ciała obce, barotrauma (uraz ciśnieniowy).
Konstytucjonalne – mukowiscydoza, niedobory immunologiczne, zaburzenia ruchomości rzęsek nabłonka oddechowego.

W przypadku ostrego zapalenia zatok dolegliwości związane z infekcją są różne w zależności od lokalizacji zatok:

Sitowe – spływanie wydzieliny do nosogardła, podwyższona ciepłota ciała, zatkany nos, ból w okolicach kąta przyśrodkowego oka i skroni.
Szczękowe – ból w okolicach: oczodołów, zębów, policzków, skroni oraz podwyższona temperatura ciała.
Czołowe – ból umiejscowiony w okolicy czołowej i podwyższona ciepłota ciała.
Klinowa – ból głowy w okolicy potylicznej i ciemieniowej oraz podwyższona temperatura ciała.

Objawy wirusowego zapalenia zatok najczęściej utrzymują się do 10 dni, zaś bakteryjne zapalenie zatok i jego uciążliwe dolegliwości, takie jak m.in. ból zatok, mogą trwać dłużej.

Zapalenie zatok nie wymaga wizyty u specjalisty – możesz samodzielnie rozpocząć leczenie objawowe. Udaj się jednak do lekarza, jeśli co najmniej jeden z tych objawów utrzymuje się dłużej niż przez 7 dni:

Ropna wydzielina w kolorze żółtym lub zielonkawym.
Zmniejszenie się, a następnie nasilenie objawów.
Ból przy dotykaniu skóry nad zatokami szczękowymi.

Nie zwlekaj z wizytą u specjalisty, jeśli infekcji towarzyszy gorączka, trudności z oddychaniem, silny ból zatok, twarzy lub głowy, zaburzenia świadomości. Koniecznie wybierz się również do specjalisty, jeśli bolące zatoki i inne objawy infekcji są szczególnie uciążliwe, utrudniają ci funkcjonowanie, czujesz się bardzo źle. O ile w przypadku wirusowego zapalenia zatok najczęściej wystarczy leczenie objawowe, to już przy infekcji bakteryjnej konieczna może okazać się antybiotykoterapia. Lekarz ustali, co ci dolega na podstawie wywiadu, badania laryngologicznego i innych badań. Zanim rozpoczniesz rozmowę ze specjalistą, zastanów się nad wszystkimi dolegliwościami, jakie towarzyszą infekcji. Przypomnij sobie, jak długo zmagasz się z objawami, jak zmieniało się ich nasilenie i co ci obecnie dokucza. Lekarz sprawdzi twoją szyję i twarz, tj. zweryfikuje, czy występuje bolesność dotykowa. W pewnych przypadkach konieczne może być również wykonanie badań obrazowych. W ramach badania radiologicznego specjalista oceni, czy w zatokach obecny jest płyn, czy występują polipy oraz zgrubienia błony śluzowej nosa. Tomografia komputerowa pozwala zaś określić nawet przyczynę infekcji. Jeśli specjalista stwierdzi, że choroba wynika z alergii, to wówczas zaleci testy alergiczne.

Zapalenie zatok to infekcja, którą bardzo łatwo możesz się zarazić. Największe ryzyko istnieje jesienią, zimą i wczesną wiosną. Wiąże się to z dużymi różnicami temperatur, obniżoną odpornością i oddychaniem suchym powietrzem ze względu na sezon grzewczy. Rozwojowi zapalenia zatok sprzyja każda infekcja wirusowa. Pamiętaj, że nieleczone wirusowe czy ropne zapalenie zatok może doprowadzić do powikłań. Mogą wystąpić one również wówczas, jeśli zostanie wdrożone nieodpowiednie leczenie. Możliwe powikłania to:

przejście choroby w stan przewlekły,
atak astmy,
zapalenie ucha środkowego,
zapalenie tkanek okołooczodołowych,
zapalenie opon mózgowych,
zakrzepica w obrębie okolicznego spływu żylnego,
zapalny obrzęk powiek,
ropień podokostnowy,
ropień oczodołu,
zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej.

Powikłania mogą wystąpić zarówno w przypadku ostrego, jak i przewlekłego przebiegu choroby. Badania pokazują, że wymienione komplikacje były diagnozowane u pacjentów po około 10–14 dniach od wystąpienia objawów infekcji górnych dróg oddechowych. Powikłania oczodołowe wystąpić mogą u osób w każdym wieku, ale najczęściej dochodzi do nich u dzieci. Ich przyczyną może być m.in. nieodpowiednia antybiotykoterapia, częste zakażenia wirusowe górnych dróg oddechowych, choroby wrodzone, metaboliczne czy skrzywienie przegrody nosa.

Zatoki przynosowe – jak zapobiegać infekcjom?

Chore zatoki to dolegliwość, która często wymaga antybiotykoterapii, a przebieg choroby jest szczególnie uciążliwy. Staraj się robić, co w twojej mocy, żeby nie dopuścić do kolejnych infekcji. Zapaleniu zatok możesz zapobiegać. Jak to zrobić? O swoje zatoki zadbasz, jeśli będziesz:

Pamiętać o higienie – mycie rąk to prosty sposób na radzenie sobie z drobnoustrojami. Myj ręce zawsze po powrocie z pracy, zakupów, ogrodu. Dzięki temu zminimalizujesz częstość infekcji. Unikaj również kontaktu z zainfekowanymi osobami.
Nawadniać organizm – z pewnością nie raz spotkałeś się z radą, że powinieneś pić jak najwięcej wody. Czyli właściwie ile? Wystarczy, jeśli będzie to minimum 8 szklanek dziennie.
Nawilżać powietrze – do zakażeń dochodzi w sezonie grzewczym, kiedy powietrze w naszych domach jest suche. Możesz zakupić nawilżacz powietrza. Innym sposobem jest zawieszenie mokrych ręczników na kaloryferach. Warto kupić higrometr, żeby móc kontrolować, ile wynosi wilgotność powietrza w twoim domu.
Dbać o nos w czasie infekcji – staraj się regularnie go czyścić. Pamiętaj, że zapalenie zatok to skutek zalegającej wydzieliny. Do płukania nosa możesz wykorzystać np. preparaty z wodą morską.
Robić inhalacje – to kolejny sposób na radzenie sobie z wydzieliną, tj. niedopuszczenie do tego, żeby zalegała. Dzięki inhalacji łatwiej się jej pozbędziesz. Nie potrzebujesz do tego żadnego urządzenia. Możesz wykonać inhalację domowymi sposobami – wystarczy wlać do miski z wrzątkiem kilka kropli olejków eterycznych, założyć ręcznik na głowę, nachylić się, a następnie wdychać unoszącą się parę.
Unikać papierosów i dymu papierosowego – przebywając w zadymionych pomieszczeniach, podrażniasz drogi oddechowe. Jeśli palisz papierosy, spróbuj zrezygnować z nałogu. Jeśli nie palisz, to nie przebywaj w towarzystwie osób palących.
Walczyć z alergią – jeśli badania wykazały, że jesteś alergikiem, to podejmij działania, by zredukować dolegliwości. Zrób testy alergiczne – sprawdź, na co jesteś uczulony. Być może lekarz zaproponuje ci leki, dzięki którym twój kontakt z alergenem nie będzie kończyć się za każdym razem problemami ze zdrowiem.
Unikać wdychania substancji drażniących – takich jak np. lakiery do włosów.

Ból zębów od zatok

Specjaliści twierdzą, że problemy z oddychaniem, dziąsłami czy spaniem mogą wiązać się z nieujawnionymi polipami czy torbielami w zatokach. Jak to się dzieje? Nagromadzona wydzielina prowadzi do wzrostu ciśnienia – to on wywołuje ból promieniujący m.in. na zęby. Co istotne – nieleczone zęby mogą wpływać negatywnie na zatoki. Szacuje się, że nawet 12 proc. przypadków zapalenia zatok szczękowych jest związanych ze stanem zębów. Co więcej, objawy takiego zapalenia możesz bardzo łatwo pomylić z bólem zęba. Jedną z przyczyn bakteryjnego zakażenia zatok może być nieleczona próchnica.

Zapalenie zatok – domowe sposoby

Żeby poradzić sobie z zapaleniem zatok, możesz skorzystać z wielu domowych sposobów:

Inhalacje – to prosty zabieg, dzięki któremu możesz zmniejszyć ból. Potrzebujesz soli kuchennej lub morskiej, a do tego miskę i ręcznik. Do naczynia wlej około 2 litrów gorącej wody, a następnie wsyp 4–6 łyżek soli. Załóż na głowę ręcznik, nachyl się nad miską i zacznij wdychać unoszącą się parę. Zachowaj ostrożność – nie zbliżaj twarzy do wody, a parę wdychaj, mając zamknięte oczy. Do inhalacji możesz również wykorzystać zioła, takie jak rumianek, tymianek czy szałwia.
Maści rozgrzewające – dzięki nim udrożnisz nos i zatoki, a także złagodzisz ból. Mogą to być np. maści eukaliptusowe czy rozmarynowe – znajdziesz je w aptece, dostępne są bez recepty. Wystarczy, że wmasujesz ich niewielką ilość w okolicę czoła i skroni, a następnie przewiążesz głowę ciepłą opaską.
Płukanie zatok – to metoda, która może ci przynieść natychmiastową ulgę. Potrzebujesz specjalnej gruszki do nosa albo gotowych zestawów do płukania nosa, które kupisz w aptece. Z ich pomocą wtryskujesz pod ciśnieniem do przewodów nosowych roztwór soli fizjologicznej i w ten sposób je oczyszczasz. Po chwili łatwiej ci będzie oddychać. Pamiętaj jednak o wykonywaniu takich płukanek tak często, jak sugeruje to producent na opakowaniu produktu, czyli maksymalnie kilka razy dziennie.
Okłady na zatoki – ciepłe okłady to dobry sposób na ból zatok przynosowych. Potrzebujesz do tego celu rozgrzanej soli jodowo-bromowej i ewentualnie ciepłej gorczycy, które musisz zawinąć w płócienną tkaninę i przyłożyć do czoła i nasady nosa.
Napary ziołowe – ten sposób leczenia zatok znany jest od wieków. Możesz wykorzystać suszone kwiaty lipy czy suszone maliny. Zagotuj wodę i dodaj do kubka łyżeczkę wybranych ziół. Po ich zalaniu wrzątkiem poczekaj kilkanaście minut, aż napar się zaparzy. Pij go najlepiej 3 razy dziennie.
Preparaty zawierające wyciąg z korzenia pelargonii afrykańskiej – syropy, które zawierają wyciąg z korzenia tej rośliny wykazują dużą skuteczność w walce z ostrym, infekcyjnym zapaleniem zatok. Ekstrakt z korzenia pelargonii afrykańskiej sprawi również, że twój organizm szybciej poradzi sobie z objawami przeziębienia czy też ze stanem zapalnym migdałków. Ma on m.in. działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne.

lek. Michał Dąbrowski

Źródła:

http://www.orl.amp.edu.pl/pdf/seminaria/nos_01.pdf

https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-nosa-i-zatok/179617,zapalenie-zatok-przynosowych