Astma oskrzelowa – przyczyny, objawy, leczenie

Astma oskrzelowa jest choroba zapalna drzewa oskrzelowego o charakterze przewlekłym. Charakterystyczne objawy astmy to napady świszczącego oddechu, duszność, kaszel astmatyczny oraz ból w klatce piersiowej. Jak zdiagnozować astmę oskrzelową i jak wygląda leczenie astmy?

Oskrzela – rola w układzie oddechowym

Astma oskrzelowa, jak sama nazwa wskazuje, jest chorobą oskrzeli, a ich prawidłowe funkcjonowanie zapewnia transport powietrza do płuc i sprawną wymianę gazową. 

Oskrzela są jednym z odcinków dróg oddechowych. Wychodzą z tchawicy, rozgałęziają się na dwa płuca i łączą się z oskrzelikami. Kształt oskrzeli jest zbliżony do odwróconego, rozgałęzionego drzewa, stąd często używa się określenia - drzewo oskrzelowe. Są zbudowane z tkanki chrzęstnej i łącznej, a za ich pracę odpowiadają mięśnie gładkie. Od wewnątrz oskrzela są wyścielone błoną śluzową z nabłonkiem wielorzędowym migawkowym. 

Choroby oskrzeli są bardzo często wynikiem powikłań po infekcjach m.in. grypie i przeziębieniu i jest to np. zapalenie oskrzeli o przebiegu ostrym lub przewlekłym. 

Dają one objawy podobne do towarzyszących astmie oskrzelowej, czyli ból w klatce piersiowej, duszność, świszczenie podczas oddychania i silny kaszel. W stanach zapalnych występuje dodatkowo wysoka gorączka. 

Astma oskrzelowa – jak rozpoznać pierwsze objawy

Astma oskrzelowa, inaczej dychawica oskrzelowa, to przewlekła choroba układu oddechowego. Polega na ograniczeniu przepływu powietrza przez drogi oddechowe, co pacjent odbiera jako brak możliwości zaczerpnięcia oddechu. Stany astmatyczne mogą występować okresowo, ustępować samoistnie lub po podaniu leków. Podstawą jest właściwe rozpoznanie i świadomość pacjenta w kwestii własnego stanu zdrowia. Nierozpoznana astma może prowadzić do trwałych zmian, wynikających z patologicznej przebudowy drzewa oskrzelowego. 

Objawy astmy oskrzelowej:

·      świszczący oddech;

·      duszność;

·      kaszel astmatyczny;

·      ból w klatce piersiowej;

·      obniżenie wydolności podczas aktywności fizycznej. 

Astma zaczyna się rozwijać w okresie wieku dziecięcego, a jej napady ze zmiennym nasileniem objawów będą występować do końca życia. 

Jakie są objawy astmy u dziecka? Sygnałem świadczącym o zaburzeniach ze strony układu oddechowego, może być niska wydolność, mimo regularnych aktywności. Często dziecko, u którego prawdopodobnie rozwinie się astma oskrzelowa, wykazuje dużą niechęć do jakiegokolwiek wysiłku fizycznego i często unika zabaw ruchowych z rówieśnikami. Objawy astmy u dziecka mogą ulec zaostrzeniu w wyniku kontaktu z alergenami wziewnymi. Wówczas nawet umiarkowany wysiłek powoduje u dzieci problemy z oddychaniem.

Przyczyny astmy oskrzelowej

W przypadku astmy oskrzelowej, zanim choroba da pierwsze objawy, zwykle muszą wystąpić czynniki sprzyjające rozwojowi schorzenia. Wśród nich znajdują się niezależne od stylu życia – predyspozycje genetyczne, rodzinne skłonności do występowania chorób układu oddechowego, czy nadreaktywność oskrzeli. Dużo więcej przypadków zachorowań odnotowuje się u osób otyłych, a w grupie ryzyka jest płeć żeńska. 

Czynniki środowiskowe sprzyjające astmie oskrzelowej:

·      alergie wziewne na roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pyłki roślin, pleśnie, odchody karaluchów i inne;

·      palenie tytoniu;

·      zanieczyszczenie powietrza – smog, duże stężenie szkodliwych pyłów;

·      niewłaściwa dieta. 

Grupa czynników ryzyka powstawania astmy oskrzelowej o charakterze wrodzonym stanowi obciążenie, z którym człowiek przychodzi na świat. Podobnie jest z odpornością swoistą, czyli genetycznie uwarunkowaną obroną organizmu przed czynnikami odbieranymi jako niebezpieczne. 

Nasilenie czynników środowiskowych będzie miało wpływ na częstotliwość napadów astmy oskrzelowej oraz nasilenie objawów. W związku z tym należy zminimalizować ryzyko występowania napadów astmy atopowej poprzez prowadzenie zdrowego stylu życia.  

Astma oskrzelowa – jaki jest przebieg choroby?

Astma oskrzelowa może mieć charakter alergiczny lub przybiera postać, w której objawy występują niezależnie od alergii. Typ niealergiczny astmy oskrzelowej nie jest do końca wyjaśniony i w tym przypadku jest możliwe wyłącznie leczenie objawowe, które sprowadza się do niwelowania skutków napadów astmatycznych.  

Astma oskrzelowa typu alergicznego jest wywoływana kontaktem z alergenem, który stymuluje odpowiedź układu immunologicznego. Dochodzi wówczas do uwolnienia mediatorów stanu zapalnego takich jak histamina, prostaglandyny, leukotrieny i inne. Następuje wówczas silny skurcz oskrzeli, co ma na celu zapobiec wnikaniu alergenów do ustroju. 

Zaostrzenie astmy atopowej następuje pod wpływem:

·      kontaktu z alergenami wziewnymi;

·      infekcji górnych dróg oddechowych pochodzenia wirusowego (grypa i przeziębienie);

·      silnego stresu;

·      nadmierny wysiłek fizyczny;

·      spożycia niektórych pokarmów (alergie pokarmowe);

·      przyjęcia niektórych leków (alergia na czynny składnik leku np. beta-blokery, aspiryna);

·      wdychania dymu tytoniowego;

·      wdychania zanieczyszczonego powietrza;

·      kontaktu z czynnikami drażniącymi. 

Napady astmy oskrzelowej mogą występować okresowo i mieć przebieg łagodny lub gwałtowny, który będzie wymagał szybkiej interwencji farmakologicznej. 

Astma oskrzelowa – jak rozpoznać astmę?

Rozpoznanie astmy oskrzelowej następuje na podstawie szeregu charakterystycznych dla choroby objawów. Lekarz, który specjalizuje się w chorobach układu oddechowego to pulmonolog. Pacjent z prawdopodobieństwem astmy oskrzelowej zgłasza napady duszności we wczesnych godzinach porannych, określa swój oddech jako świszczący oraz cierpi na suchy, uporczywy kaszel. 

Osoby zmagające się z astmą, często nie mają świadomości swojej choroby. Przez jej napadowy, epizodyczny charakter traktują problemy ze strony układu oddechowego jako zmiany towarzyszące zwykłym infekcjom. Podczas napadów astmy nie występuje gorączka ani inne objawy grypopodobne. 

 Bagatelizowanie objawów astmy może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, począwszy od nieodwracalnych zmian w oskrzelach, po zaburzenia wydolności oddechowej. Brak szczegółowej wiedzy na temat choroby utrudnia szybką reakcję w okresach zaostrzenia objawów takich jak silna duszność utrudniająca mówienie, sinica, tachykardia, czy też zaburzenia świadomości.  

Lekarz pulmonolog w wywiadzie podmiotowym powinien zwrócić uwagę na narażenie pacjenta na czynniki ryzyka występowania napadów astmy takie jak: podatność na alergeny wziewne, praca w warunkach szkodliwych, czy duża ilość stresorów.

Astma oskrzelowa – jak zdiagnozować astmę?

Badaniem określającym wydolność płuc i oskrzeli jest badanie spirometryczne. Spirometria pokazuje parametry pojemności i objętości płuc. Na podstawie tego badania można stwierdzić jakość przepływu powietrza, które przechodzi przez płuca i oskrzela w poszczególnych fazach cyklu oddechowego. Podczas badania należy wziąć pod uwagę czynniki antropometryczne takie jak wiek, płeć, wzrost oraz rasę. Wyniki interpretuje się w odniesieniu do tabel centylowych ustalonych na podstawie dane pochodzące od zdrowej populacji. Na tej podstawie stwierdza się obturację drzewa oskrzelowego i jej zaawansowanie. 

Ostateczne potwierdzenie astmy oskrzelowej uznaje się uzyskanie dodatniej próby rozkurczowej po inhalacji szybko działającego leku będącego beta2-antagonistą. 

U chorych na astmę przeprowadzanie badania w okresie międzynapadowym, polega na wykonaniu próby prowokacyjnej z wykorzystaniem histaminy lub metacholiny. Uzyskanie próby ujemnej, oznacza brak nadreaktywności oskrzeli i wyklucza się wówczas astmę oskrzelową. 

Leczenie astmy oskrzelowej – metody farmakologiczne 

Astma oskrzelowa to schorzenie, które wymaga połączenia interwencji niefarmakologicznych, co sprowadza się do zmiany stylu życia i leczenia farmakologicznego. Kierunek, tryb i formę terapii wyznacza lekarz na podstawie oceny zaawansowania choroby. 

Najbardziej powszechną formą leczenia astmy jest droga wziewna, tzw. wziewy na astmę, co pozwala na bezpośrednie działanie substancji czynnej w miejscu powstania procesu chorobowego. Inhalator pozwala na wprowadzenie do organizmu bardzo małych cząsteczek, które będą w stanie wniknąć w powierzchnię oskrzeli. W przypadku przyjmowania przez chorego na astmę tej formy aplikacji leku pacjent powinien być dokładnie poinstruowany, w jaki sposób powinien dawkować preparat. Ma to na celu uniknięcie deponowania substancji czynnej w jamie ustnej lub gardle, co będzie wiązało się z brakiem efektów terapeutycznych.

Jak używać inhalatora w astmie oskrzelowej? 

1.    Lek należy przyjmować według zaleceń lekarza i nie powinno się przerywać terapii nawet po ustąpieniu objawów. 

2.    Podczas stosowania inhalatora należy przyjąć pozycję stojącą lub siedzącą.

3.    Przed użyciem inhalatora należy nim wstrząsnąć.

4.    Należy zsynchronizować przyjęcie dawki preparatu wraz ze wdechem.

5.    W przypadku kiedy na pełną dawkę przypada więcej niż pojedynczy wziew, kolejny należy przyjąć po 30-60 sekundach. 

6.    Po aplikacji należy zdezynfekować inhalator. 

Leki na astmę poza drogą wziewną, mogą być podawane doustnie i dożylnie. Dotyczy to pacjentów, u których użycie inhalatorów jest niemożliwe lub wykazuje mniejszą od zakładanej skuteczność.

Podstawowy cel farmakologicznego leczenia astmy jest uzyskanie kontroli nad chorobą i zapewnienie prawidłowej czynności wentylacyjnej płuc. W terapii dąży się do wyeliminowania objawów nocnych i wzrostu aktywności fizycznej.

Leczenie astmy oskrzelowej – postępowanie niefarmakologiczne 

Astma oskrzelowa wymaga wysokiego poziomu świadomości osoby chorej. 

Szczególnie w momencie gwałtownego napadu astmy i zaostrzenia objawów powinna nastąpić szybka reakcja w postaci podania leku drogą wziewną. 

Osoba cierpiąca na astmę powinna być pod stałą opieką lekarza, który będzie monitorować zmiany w stanie zdrowia pacjenta i w zależności od potrzeb modyfikować terapię. 

Profilaktyka astmy oskrzelowej powinna obejmować:

·      unikanie czynników wywołujących napady astmy;

·      poprawa odporności organizmu;

·      wprowadzenie zasad zdrowej diety;

·      unikanie używek;

·      właściwa nocna regeneracja z zachowaniem rytmu dobowego;

·      ograniczenie stresu;

·      ćwiczenia oddechowe;

·      zajęcia mentalne np. joga, medytacje. 

Lek. Michał Dąbrowski