Anemia – objawy, przyczyny, leczenie. Czym może skutkować?

Anemia to bardzo poważny problem zdrowotny i społeczny. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) anemia występuje u jednej czwartej populacji na świecie. W grupie największego ryzyka znajdują się małe dzieci, kobiety w wieku rozrodczym, kobiety ciężarne, osoby starsze oraz pacjenci z chorobami o charakterze przewlekłym. Coraz częściej diagnozowana jest anemia u osób otyłych. Jakie są przyczyny anemii? Jak leczyć skutki niedokrwistości?

Anemia – co to jest?

Niedokrwistość określana jest jako zespół objawów chorobowych, wynikających ze spadku stężenia hemoglobiny poniżej norm właściwych dla płci, wieku i stanu fizjologicznego.

Anemia oraz stopień niedokrwistości jest diagnozowany przy pomocy stężenia hemoglobiny.

Łagodna postać anemii diagnozowana jest, gdy stężenie hemoglobiny u kobiet jest w zakresie 10-12 g/dl, u mężczyzn 10-13,5 g/dl.
Anemia umiarkowana to zakres hemoglobiny pomiędzy 8-9,9 g/dl.
Anemia ciężka mieści się w zakresie stężenia hemoglobiny 6,5-7,9 g/dl;
Anemia zagrażająca życiu występuje, kiedy stężenie hemoglobiny spada poniżej 6,5 g/dl.

Niedokrwistości towarzyszy także obniżenie liczby erytrocytów oraz wartości hematokrytu. Dochodzi wówczas do wzmożonej erytropoezy, co ma działanie kompensacyjne. Mechanizm ten jest regulowany przez erytropoetynę.

Podstawowa rola erytrocytów polega na transportowaniu tlenu do tkanek ustroju, a odbiorze dwutlenku węgla, co następuje podczas wymiany gazowej, która odbywa się w układzie oddechowym. Zarówno tlen, jak i dwutlenek węgla łączy się z zawartą w czerwonych krwinkach hemoglobiną. Niskie stężenie hemoglobiny to mniejsze możliwości organizmu w zakresie dystrybucji tlenu. Niedotlenienie tkanek, jako skutek anemii, może zaburzyć wiele procesów biochemicznych organizmu.

Przyczyny anemii

Anemia wywołuje szereg objawów. U podłoża schorzenia mogą leżeć różne nieprawidłowości, których właściwe rozpoznanie umożliwia podjęcie celowanego leczenia.

Należy podkreślić, że 90% przypadków anemii, jest wynikiem niedoborów pokarmowych, które spowodowane są niewłaściwą dietą lub zaburzeniami wchłaniania. Ten rodzaj anemii dotyczy niedoboru żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego, ale także niedokrwistość może wynikać z braku w pożywieniu pełnowartościowego białka, witaminy B6, witaminy C, E oraz miedzi.

Inne przyczyny niedokrwistości to niedokrwistość występująca w przebiegu choroby nowotworowej, przewlekłej choroby nerek oraz długotrwałych stanów zapalnych organizmu. Ostrymi przyczynami niedokrwistości będą krwotoki pourazowe, podczas których dochodzi do utraty dużej ilości krwi. Problemem mogą być także nadmierne krwawienia menstruacyjne oraz krwawienia do przewodu pokarmowego o różnej etiologii.

Rzadziej występujące przyczyny niedokrwistości to anemia hemolityczna wywołana nieprawidłową budową erytrocytów i przedwczesnym ich rozpadem. Z kolei niedokrwistość aplastyczna jest spowodowana procesem autoimmunizacyjnym, który skierowany jest na macierzyste komórki krwiotwórcze, kiedy to dochodzi do uszkodzenia szpiku.

Objawy anemii

Niedokrwistość w zależności od stopnia nasilenia może dawać różne objawy. Problemy nasilają się zwykle, kiedy stężenie hemoglobiny spada poniżej 9 g/dl.

Występuje wówczas:

· złe samopoczucie;

· łatwe męczenie się;

· osłabienie;

· zaburzenia koncentracji;

· duszności;

· bóle głowy;

· przyspieszone bicie serca;

· zawroty głowy;

· podatność na infekcje;

· bladość skóry i błon śluzowych.

Rodzaje anemii

W zależności od przyczyny powstania anemii można wyróżnić kilka rodzajów niedokrwistości.

1. Anemia z niedoboru żelaza.

Anemia wywołana niedoborem żelaza to patologiczny stan organizmu, kiedy przy zbyt małej ilości tego pierwiastka dochodzi do upośledzenia syntezy hemu. Dodatkowo produkowane erytrocyty osiągają mniejszą wielkość, niż prawidłowe i wówczas mówi się o anemii mikrocytarnej.

Z powodu niedoboru żelaza zahamowana jest także synteza hemoglobiny.

Przyczyny niedokrwistości z niedoboru żelaza

· niedostateczne zakwaszenie żołądka;

· zaburzenia wchłaniania;

· utrata krwi przy obfitych miesiączkach i krwawieniach menopauzalnych;

· krwawienia z przewodu pokarmowego (m.in. po stosowaniu leków takich jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, glikokortykosteroidy, kwas acetylosalicylowy);

· utrata krwi po urazie;

· częste ciąże;

· choroba wrzodowa żołądka;

· choroba wrzodowa dwunastnicy;

· choroby pasożytnicze.

Większe ryzyko i skutki anemii z niedoboru żelaza jest obserwowane u wegan i wegetarian ze względu na niską podaż w diecie żelaza hemowego.

2. Anemia megaloblastyczna.

Niedokrwistość megaloblastyczna jest spowodowana niedoborem witaminy B12 lub kwasu foliowego. W tej postaci anemii obserwuje się makrocytowe erytrocyty, czerwone krwinki mogą osiągać różną wielkość i kształty odbiegające od prawidłowej budowy. Anemia megaloblastyczna wynika z upośledzonego wytwarzania erytroblastów, które ulegają przedwczesnemu niszczeniu w szpiku kostnym i we krwi.

Zarówno niedobór witaminy B12, jak i kwasu foliowego prowadzi do upośledzenia syntezy puryn, służących do budowy DNA. W efekcie dochodzi do zaburzeń procesu podziału komórkowego, w tym powstawaniu nadmiernej wielkości czerwonych krwinek.

Przyczyny anemii megaloblastycznej najczęściej wynikają z niedoboru B12 lub kwasu foliowego w pożywieniu lub zaburzeń wchłaniania tych składników. Ten rodzaj anemii może towarzyszyć chorobom przewlekłym takim jak: choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół Zollingera-Ellisona, zapalenie trzustki, zespół rozrostu bakteryjnego. Leki, które sprzyjają powstawaniu anemii z niedoboru witaminy B12 to m.in. preparaty zawierające metforminę oraz hamujące wydzielanie kwasu solnego przez komórki okładzinowe żołądka.

3. Anemia hemolityczna.

Anemia hemolityczna wywołana jest przedwczesnym rozpadem czerwonych krwinek, do czego dochodzi w procesie hemolizy. Dla tego rodzaju anemii bardzo charakterystyczny jest żółty odcień skóry i gałek ocznych, ze względu na produkowaną w nadmiarze bilirubinę, będącą produktem zwiększonego metabolizmu hemoglobiny. Anemia hemolityczna może mieć postać wrodzoną, kiedy występuje nieprawidłowa budowa krwinek lub nabytą, która spowodowana jest przez toksyny lub leki.

4. Anemia aplastyczna.

Przyczyną anemii aplastycznej jest niewydolność szpiku kostnego o różnej etiologii, przez co zmniejsza się produkcja elementów morfotycznych krwi. Najczęstsze przyczyny występowania anemii aplastycznej jest choroba autoimmunologiczna, zakażenia wirusowe oraz stosowana w leczeniu nowotworów chemioterapia i radioterapia.

Jedyną formą leczenia jest przeszczep szpiku.

5. Anemia w ciąży.

Niskie stężenie hemoglobiny u kobiet ciężarnych powoduje przewlekłe niedotlenienie tkanek a także płodu, czego konsekwencją może być wywołanie przedwczesnego porodu. Anemia może być przyczyną bardzo ciężkich powikłań takich jak: stan przedrzucawkowy, wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu lub obumarcie płodu.

U kobiet obciążonych skrajną niedokrwistością, u których stężenie hemoglobiny jest niższe niż 7 g/dl istnieje podwyższone ryzyko zgonu z powodu krwotoku poporodowego, niewydolności serca lub posocznicy.

Dodatkowo następuje obniżenie sprawności układu odpornościowego, co indukuje większe ryzyko zakażeń, w tym wystąpienie sepsy.

U kobiet ciężarnych z anemią występuje zmniejszony przepływ krwi przez macicę, co może mieć wpływ na nieprawidłowości skurczowe mięśnia macicy podczas porodu. U rodzących naturalnie obserwuje się także dużo gorsze gojenie ran poporodowych oraz wydłużenie okresu rekonwalescencji. Dochodzi także do pogłębienia istniejącej już niedokrwistości.

Niedokrwistość matki, będzie miała też przełożenie na układ nerwowy dziecka, ze względu na niewłaściwą strukturę otoczki mielinowej włókien nerwowych. Dochodzi także do zaburzonego wychwytu zwrotnego dopaminy oraz nieprawidłowego metabolizmu serotoniny i kwasu gama-aminomasłowego. W konsekwencji u dziecka obserwuje się zaburzenie rozwoju psychomotorycznego, opóźnienie rozwoju umysłowego i gorsze zdolności poznawcze.

Diagnostyka anemii

Podstawowym badaniem w kierunku niedokrwistości jest morfologia krwi obwodowej z rozmazem oraz określenie liczby retikulocytów. W anemii obserwuje się także obniżenie stężenia hemoglobiny i hematokrytu i innych parametrów czerwonokrwinkowych (MCHC, MCH, MCV). Zwiększeniu zaś ulega wskaźnik RDW. Nowym wskaźnikiem służącym diagnostyce niedokrwistości jest średnia zawartość hemoglobiny w retikulocytach (CHr), którego poziom poniżej 25 pg świadczy o wczesnym stadium niedokrwistości z niedoboru żelaza. Dodatkowo obniżone są żelazo w surowicy i ferrytyna. Warto także oznaczyć parametr mówiący o całkowitej zdolności wiązania żelaza (TIBC).

W celu diagnostyki anemii megaloblastycznej wykonuje się badanie obrazujące poziom witaminy B12, kwasu foliowego i homocysteiny.

Dieta w anemii

Dieta w anemii powinna opierać się o produkty zwierzęce będące zarówno źródłem żelaza, jak i witaminy B12 oraz kwasu foliowego. Żelazo zawarte w produktach żywnościowych występuje w postaci:

· hemowej – wchłania się bezpośrednio jako kompleks żelazowo-porfirynowy, przyswajalne w około 15-20%;

· niehemowej – słabiej przyswajalne w 1-10%.

Źródła żelaza hemowego to podroby (wątróbka), mięso, wyroby wędliniarskie z krwią w składzie. Źródła żelaza niehemowego są produkty pochodzenia roślinnego: ziarna zbóż, zielone warzywa oraz żółtka jaj.

Czynniki, które ułatwiają wchłanianie to m.in. kwas askorbinowy, kwas winowy i cytrynowy. Ważne jest także niskie pH żołądka. Hamujące działanie na wchłanianie substancji odżywczych będą miały fityniany, szczawiany, błonnik, taniny oraz wysokie pH żołądka.

Podczas komponowania posiłków należy unikać łączenia produktów będących źródłem witamin i minerałów z wysoko przetworzonymi produktami, ze względu na zawarte w nich fosforany, które utrudniają wchłanianie. Należy także ograniczyć picie herbaty i kakao ze względu na zawarte w nich taniny. Eliminacja z diety szczawianów, które występują w rabarbarze, szpinaku i szczawiu także będzie wpływać na poprawę parametrów związanych z niedokrwistością. Do strat składników odżywczych dochodzi także podczas obróbki termicznej warzyw i przemiału ziaren.

lek. Michał Dąbrowski